Նորություններ » Հովհաննես Թումանյանը և բարեգործությունը

Հովհաննես Թումանյանը և բարեգործությունը

24.09.2017 | 00:47

Մեծն բանաստեղծի ներքոբերյալ հոդվածը տպագրվել է 1916 թ. մայիսի 22-ին: 101 տարի անց արտատպելով Կովկասի հայոց բարեգործական ընկերության (ԿՀԲԸ) խորհրդին ուղղված հրապարակումը, կուզենայինք նշել, որ այստեղ պարունակվում են արդիականությունը չկորցրած որոշ դիտարկումներ:

ՄԻ ԵՐԿՈՒ ԽՈՐՀՈՒՐԴ ԲԱՐԵԳՈՐԾԱԿԱՆԻ ԽՈՐՀՐԴԻՆ
Կազմակերպուած հասարակական բարեգործութիւնը, որ հներում միայն կուլտուրական ժողովուրդներին էր ծանօթ, ժամանակի ընթացքում թէ ձևի և թէ գաղափարի կողմից զարգացաւ, հասաւ այժմեան դրութեանը: Այժմ բարեգործութիւնը, որ մի հասարակական իմաստուն պարտականութիւն է, ոչ միայն նրա մէջ է կայանում, որ անցողակի նիւթական օգնութիւն հասցնի կարօտութեան մէջ գտնուող մարդուն` առժամապէս նրա տառապանքն ամոքելու համար, այլ` անմիջական նիւթական օգնութիւնը վերապահելով սուր մօմենտներին և արտակարգ դժբախտ դէպքերին, գլխաւորապէս ձգտում է էնպէս անի, որ մարդը մշտապէս ազատ մնայ աղքատութեան ու կարիքի երեսից, իր աշխատանքով ապրի և փոխանակ իր հասարակութեան համար մի անախորժ բեռը դառնալուն` դառնայ օգտակար անդամ:
Էս տեսակէտից էլ գործին նայելով` շատ հասկանալի է, որ Կովկասի Հայոց Բարեգործական Ընկերութեան կանոնադրութիւնը հենց իր առաջին յօդուածով էսպէս է որոշում Ընկերութեան հիմնական նպատակը.
«1. Ընկերութեան նպատակն է նպաստել լուսաւորութեան տարածմանը Հայերի մէջ Կովկասում և Անդրկովկասում և օգնել նոցա նիւթականապէս»:
Եւ էս նպատակին հասնելու համար նա ուսումնարանների և ուսման գործին է զարկ տալիս, արհեստներ է տարածում, գրականութիւնն է զարգացնում և տառապեալներին է օգնութեան հասնում:

Ակներև է, որ բազմազան են Ընկերութեան ընտրած ճանապարհները, որոնցով նա ուզում է լուսաւորութիւն տարածի հայերի մէջ, բայց և պարզ է սրա բացատրութիւնը: Էս բոլոր կէտերը եթէ իր ժամանակին մտել են ընկերութեան կանոնադրութեան մէջ` անշուշտ պատճառն էն է, որ էն ժամանակ ուրիշ ընկերութիւններ չը կային մեր մէջ, աշխատանքի բաժանումը չը կար: Սակայն էսօր, երբ մի կողմից` յայտնուել են նոր ընկերութիւններ, միւս կողմից` անկարելի բան է, որ մի մարմին կարողանայ էս բոլոր կէտերը ի կատար ածել` ձեռնհաս հանդիսանալով առաջադրած ամեն մի ասպարէզում` ժամանակն է, և շատ կարևոր, որ թէ Ընկ. Խորհուրդը և թէ Ընդհանուր ժողովը ուշադրութեան և քննութեան առնեն Ընկ. ոչ թէ արտաքին ծաւալը, այլ ներքին առողջութիւնը և ազատեն նրան թէկուզ և շատ ազնիւ, բայց աւելորդ հոգսերից:
Էդ թէկուզ և շատ ազնիւ, բայց աւելորդ հոգսերը Բարեգործական Ընկերութեան համար առայժմ ես համարում եմ հրատարակչական-գրական գործը: Արդէն Տեղեկագիրն ինքը (խոսքը ԿՀԲԸ գործունեության տարեկան տեղեկագրի մասին է- Խ. Դ.) հրապարակաւ յայտարարում է, որ հրատարակչական-գրական գործը Բ. Ընկերութեան ամենաթոյլ կողմն է: Եւ երբէք էլ չի զարգանալու, քանի որ մենք թէ հրատարակչական և թէ գրողների գրական յատուկ ընկերութիւններ ունենք, որոնք թէպէտև գրականութեան համար միանգամայն աննպաստ ժամանակի պատճառով գրեթէ կանգ են առել, բայց պատերազմը դադարելուն պէս գործի կանցնեն, և նրանց կողքին ուղղակի անիմաստ կերևան Բարեգործականի էդ կէտերը, որ իրեն համար ի միջի այլոց են:

Սրանից յետոյ մի երկու խօսք պէտք է ասեմ ուսումնարանական գործի մասին:
1915 թուականի Տեղեկագրից երևում է, որ Ընկերութիւնը նպաստ է տալիս 123 դպրոցի և կամ ուղղակի պահում է: Էդ դպրոցների մէջ շատ քչերն են երկդասեան: Չեմ ուզում երկար կանգ առնել դպրոցական խնդրի վրայ, թերևս աւելի ձեռնհաս մարդիկ խօսեն էդ մասին, բայց, իմ կարծիքով, լաւ կը լինէր, եթէ Բարեգործական Ընկերութիւնը աւելի ուշք դարձրած լինէր արհեստների վրայ և արհեստանոցներ բանար: Ընկերութեան նպատակների մէջ էս կէտը, դժբախտաբար, գրեթէ մոռացութեան է եղել մատնուած, և միայն վերջերս, գաղթականների գալուց յետոյ են երևում արհեստանոցները Թիֆլիս ու Դիլիջան: Էն էլ ժամանակաւոր են երևի, որովհետև գաղթականների հետ են կապուած:

Ինչու՞ համար եմ էսպէս ասում: Նրա համար, որ երեք-չորս տարուայ տարրական դպրոցի ուսումը ուսում չի, ոչինչ բան է, և գրեթէ միշտ գիւղացի երեխաները դպրոցն, էսպէս ասած, աւարտելուց մի քանի տարի յետոյ մոռանում են և մնում դարձեալ նոյն տգէտը, բայց երեք-չորս տարուայ արհեստ սովորած տղան արհեստաւոր է և մի կտոր հացի տէր կեանքի մէջ: Սրա համար էլ լաւ կը լինէր, եթէ դպրոցների թիւը թէկուզ և էդքան շատ չը լինի, բայց եղածները ուժեղ լինեն, իսկ արհեստանոցներ ինչքան կարելի է շատ բաց անել:
Ընդգծելով, որ ժամանակի ու հանգամանքների բերմունքով Ընկերութեան ուշադրութիւնը մեծապէս գրաւել է տառապեալներին օգնելու գործը, հետևեալ անգամ կը խօսենք նրա կենտրոնական գրադարանի մասին, որ միակ բանուկ հայկական գրադարանն է Թիֆլիսում, և նրա մի գեղեցիկ ձեռնարկութեան-իր ճիւղերի միջոցով դպրոցական-գիւղական գրադարաններ հաստատելու մասին:

Խաչատուր ԴԱԴԱՅԱՆ

Դիտվել է՝ 4673